Üstün yetenekli bir çocuğun anne ve babası olmak genellikle zorlayıcı, zaman zaman tüketici olabilmekte, özellikle günümüzde eskisine oranla daha da yorucu olarak görülebilmektedir. Üstün yetenekli çocuklara iyi anne baba olmaktan bahsederken unutulmaması gereken önemli noktalardan biri anne ve babaların kendilerine ve birbirleri arasındaki ilişkiye önem vermeyi ve eşlerin birbirlerine zaman ayırmayı unutmamalarıdır. Ebeveyn olma kavramı kendi anne babalarımızın ve hatta büyük anne ve büyük babalarımızın zamanından beri pek çok değişime uğramıştır. Günümüzde çocuk yetiştirme uygulamaları eskiye oranla çok daha demokratik ve daha az cezalandırıcıdır. Bizler kendi yetişme zamanlarımıza kıyasla günümüzde, çocuklarımızın bizlerle duygu ve düşüncelerini paylaşmalarını daha çok teşvik etmekteyiz. Psikoloji ve çocuk gelişimi gibi bilim alanlarındaki gelişmeler ile bu alanlardaki uzmanların görüşleri de geleneksel değerler ve kalıplaşmış görüşlerin yerini almaya devam etmektedir. Bunlara ek olarak toplumda meydana gelen bazı değişimler, örneğin geniş aileden çekirdek aileye geçiş yapılması, aile bireylerinin birbirinden uzak yaşaması, teknolojinin etkisi, tüketimin artması ve medya ve akran etkisi vb. ailelerin günümüzde modern çocuk yetiştirme yollarını geliştirmelerini etkilemektedir. Tüketim çağında yaşıyor olmak, medyada yer alan kötü rol modellerinin etkisi, aile bireylerinin destek sistemlerinin az olması, hızlı yaşam biçimi, çocuk ve yetişkinlerin aşırı bilgi ve uyarana maruz kalmaları ve boşanma ve yeniden evlenme oranlarındaki artış vb. durumlar da buna katkı sağlamaktadır.
Her anne baba ebeveynlik becerileri açısından başarılı olabilmeyi diler. Fakat bu noktada başarıyı tanımlayan şeyler nelerdir acaba? Belli başlıklar altında toplamaya çalışırsak özellikle üstün yetenekli çocukların anne babaların çocuklarını yetiştirirken altı önemli görevi veya amacı vardır diyebiliriz. Bunlar, çocuğunuzun farklılıklarını kabul ve takdir etmek; çocuğunuzun kendini sevmesini ve diğer insanlarla iyi geçinebilmesini sağlamak; çocuğunuzun ailenize ait olduğunu hissetmesini sağlayacak kaliteli bir bağ geliştirmesini sağlamak; çocuğunuzun temel değerleri geliştirmesini sağlamak; çocuğunuza kendisini motive etmesinin, kendisini düzenlemesinin ve disipline etmesinin yollarını öğretmek ve çocuğunuzun hayat amacını keşfetmesine ve onun peşinden gitmesine yardımcı olmaktır.
Elbette, her anne babanın çocuk yetiştirmede kullanılacak yöntemler ve neyin daha önemli olduğu konusunda kendine has fikirleri vardır. Her yetişkinin çocuk yetiştirme yöntemi genellikle kendi yetiştiriliş yöntemleriyle benzerlik taşır, hatta bazen birebir aynıdır. “Üstün yetenekli bir çocuğu yetiştirmenin en iyi yolu budur” demek yerine “Her üstün yetenekli çocuğun yapısına göre farklı yollar kullanmak gereklidir” demek daha sağlıklı olacaktır. Fakat siz ve eşiniz hangi yolun doğru olduğunu bulmaya çalışırken yukarıdaki altı temel maddeye sadık kalmak işlerinizi oldukça kolaylaştıracaktır.
Hatalar yaşamın önemli bir parçasıdır. Anne babalık stiliniz veya çocuğunuza karşı yaklaşımlarınız her zaman umduğunuz gibi olmayabilir. Hiç bir anne baba sabah kalktığında çocuğunun gününü zorlaştırmak veya onu üzmek için neler yapabileceğini düşünmez. Hiç bir anne kendi kendine “Bugün çocuğuma bağıracağım, çağıracağım, ona emirler verip onu cezalandıracağım” demez. Bununla birlikte altta yatan niyetiniz iyi olmasına karşın bazen kendinizi çocuğunuza karşı söylemek istemediğiniz şeyleri söyler veya veya yapmak istemediğiniz şeyleri yaparken bulabilirsiniz. Ses tonunuzun ne kadar yüksek ve korkutucu çıkabildiğine siz bile şaşırırsınız. Fakat aslında anne babalar bu tarz olaylardan ders çıkarıp yollarına daha iyi yöntemler ve farklı bakış açılarıyla devam edebilecek kadar akıllı ve yetkindirler.
Yaşamın pek çok alanında olduğu gibi başarılı bir ebeveyn olmanın içinde de bir miktar şanslı olmak yatmaktadır. Tandığımız anne babalar içerisinde doğru çocuk yetiştirme için yapılması gereken herşeyi yapan fakat yine de sonuçlarından memnun olmayan aileler bulunabilir. Anne babalık çok zor ve talep kâr bir uğraştır, hele ki normlardan farklı olan üstün yetenekli bir çocuğu yetiştirmek daha da zor olabilmektedir, bunu kabul etmeliyiz. Yapabileceğimizin en iyisini yapabilmek için sonuna kadar uğraş vermemiz gereklidir. Çocuğumuzu yetiştirirken sağlıklı gelişimi için ana ögeleri sağladığımıza, ona temel değerleri verdiğimize inanmalıyız. Bunlarla birlikte yine de ortaya çıkacak sonucun ne olacağını veya emeklerinizin karşılığını ne zaman almaya başlayacağınızı da bilemeyeceksinizdir. Bu da aslında çocuk yetiştirmenin hem merak uyandırıcı hem de yorucu ve zevkli yanlarındandır.
Tüm anne babalar çocuklarına iyi birer rol modeli olmayı ve çocuklarının mutluluk, başarı ve doyumla dolu bir yaşamları olmasını isterler. Peki, ama kendi çocukluğumuzda öğrendiğimiz ve şu andaki ebeveynlik davranışlarımızı yöneten eski yöntemlerden nasıl sıyrılacağız? Doğru olduğunu bildiğimiz davranışları yapmak için kendimizi nasıl yönlendireceğiz? İşte bazı cevaplar ve stratejiler:
- Kendinize önem verin ve kendiniz için kullanacağınız özel zamanlar yaratın. Bu zamanlarda hoşlandığınız işlerle uğraşın. Kendi pilinizin enerjisi bittiğinde başkalarına enerji veremezsiniz, unutmayın.
- Mutlaka kendinize bir destek sistemi bulun, veya zamanla oluşturun. Eğer evliyseniz eşinizle birbirinizi destekleyin. Çocuklar ve hayatla ilgili sorumlulukları dönüşümlü olarak üstlenin. Aralarda küçük kaçamaklar yapın. Örneğin anne bir gece arkadaşlarıyla yemeğe çıkabilir veya baba bir başka gece arkadaşlarıyla basketbol oynamaya gidebilir.
- Eşinizle aranızdaki ilişkiyi güçlü tutmak için elinizden geleni yapın. Birbirinize zaman ayırıp birbirinizi düşündüğünüzü belli eden küçük jestler yapmaya çalışın. Çocuklarınız da sizlerin anne baba rolü dışında birbirini seven bir çift olduğunuzu anlamalarını ve bu özel zamanlara saygı duymalarını sağlayın.
- Eğer çocuğunu tek başına yetiştiren bir ebeveyn iseniz benzer destekleri arkadaşlar, komşular veya aile üyelerinden alabilirsiniz. Tüm zamanınızı çocuğunuza vermek yerine kendiniz için özel zamanlar yaratmak sizin de kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayacaktır, bunu unutmayın.
7. Çocuğunuzun geçirdiği bir okul gününü tamamen objektif bir şekilde aktardığını düşünmeyin. Sınıfta olanlarla ilgili şüphe duyduğunuz bir konu varsa mutlaka öğretmenle iletişime geçerek farklı bir bakış açısından da durumu öğrenin.
Yrd. Doç. Dr. Adile Gülşah Saranlı kimdir?
Dr. Adile Gülşah Saranlı, çalışmalarını üstün yetenekli çocukların ve ailelerinin eğitimi, okul öncesi dönemdeki üstün yetenekli çocuklar ile eğitimde farklılaştırma ve zenginleştirme konuları üzerinde sürdüren bir akademisyen ve yazardır. Lisans eğitimini Ankara Üniversitesi, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik, yüksek lisans eğitimini ise ODTÜ Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik bölümlerinde tamamlamıştır. Doktora derecesini Hacettepe Üniversitesi, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü’nde üstün yetenekli çocukların ailelerine destek olmayı amaçlayarak geliştirdiği aile eğitimi programı ile kazanmıştır.
Dr. Saranlı üstün yeteneklilerin ailelerinin eğitimi konusunda ulusal düzeyde yaptığı çalışmaların yanında uluslararası düzeyde üstün yetenekliler aile eğitimi sertifikasına da sahiptir. Çalışma konularıyla ilgili ulusal ve uluslararası makaleleri, kitap bölümleri, konferans bildirileri ve seminerlerinin yanında üstün yetenekli çocuklar için zenginleştirme yöntemleri konulu TUBITAK ve TED Üniversitesi bilimsel araştırma projeleri bulunmaktadır. Ayrıca MEB Eğitim ve Bilişim Ağı bünyesinde gerçekleştirilen Özel Yetenekli Çocuklar Eğitim ve Bilişim Ağı Projesi kapsamında proje danışmanlığının yanında aileleri bilgilendirici video içerikleri de geliştirmiştir.
Ayrıca TUBİTAK’tan kazandığı yurtdışı doktora sonrası bursu sayesinde ABD, University of Connecticut’ta bulunan “Renzulli Yaratıcılık, Üstün Yetenekliler Eğitimi ve Yetenek Gelişimi Araştırma Merkezi’nde “ziyaretçi akademisyen” olarak bir yıl boyunca çeşitli çalışmalar yapmıştır. Dr Saranlı buradaki çalışmalarını zenginleştirme ve farklılaştırma programları ile üstün yetenekli çocuklara ve ailelerine yönelik eğitim programları geliştirilmesi ve üstün yeteneklilerin sosyal-duygusal gelişimi konularında yürütmüştür. Dr. Saranlı, 2012 senesinden beri kurucu öğretim üyelerinden olduğu TED Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde öğretim üyeliği görevini devam ettirmektedir.
Yrd. Doç.Dr. Adile Gülşah Saranlı, TED Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
